W ostatnich latach język szwedzki (svenska) bardzo zyskał na popularności i wśród języków skandynawskich może konkurować tylko z norweskim.
Szwedzki – podstawowe informacje
Językiem szwedzkim na co dzień posługuje się niewiele, bo ok. 10 milionów osób. Co ciekawe, ma on status języka urzędowego nie tylko w Szwecji, ale również w Finlandii z uwagi na 5% szwedzkojęzycznych obywateli Finlandii zamieszkałych głównie na wybrzeżach tego kraju. Standardowa wersja, tzw. rikssvenska (szwedzki państwowy), oparta jest na dialektach regionu sztokholmskiego. Nad rozwojem i poprawnością języka szwedzkiego czuwa Rada Języka Szwedzkiego (Svenska språkrådet). Za promowanie języka szwedzkiego i organizowanie kursów językowych w dużej mierze odpowiada Svenska Institutet – organizacja współpracująca z ponad dwustoma uczelniami na całym świecie, na których wykładany jest ten język.
Szwedzki na tle języków skandynawskich
Szwedzki jest najbardziej zbliżony do norweskiego – mieszkańcy tych dwóch państw do pewnego stopnia są w stanie porozumieć się w swoich własnych językach. Istnieją również pewnie podobieństwa do duńskiego. Wszystkie te języki wywodzą się ze staronordyckiego, którym niegdyś porozumiewała się większość mieszkańców Skandynawii. Podobieństwa do języka angielskiego również mogą wynikać z tego, że kilkaset lat temu Brytyjczycy zapożyczyli od Wikingów wiele słów.
Gramatyka
Rzeczowniki
W szwedzkim wyróżniamy dwa rodzaje gramatyczne, ale nie męski i żeński. Są to „nijaki” oraz „wspólny”, będący połączeniem męskiego i żeńskiego. Tylko niewielka część dialektów rozróżnia nadal 3 rodzaje. Jeśli chodzi o rodzajniki, to w szwedzkim występują zarówno określone jak i nieokreślone, jednak zachowują się trochę nietypowo. Rodzajniki określone mają postać końcówki, którą dołączamy do rzeczownika (-et dla rodzaju nijakiego, -en dla rodzaju ogólnego i: -na, -en albo -a dla liczby mnogiej). Nieokreślone funkcjonują tak, jak np. w angielskim – są odrębnymi słowami występującymi przed rzeczownikiem (dla rodzaju ogólnego to „en”, a dla rodzaju nijakiego „ett”).
Czasowniki
Szwedzkie czasowniki zachowują się podobnie jak w języku angielskim. Mają taką samą formę niezależnie od osoby i liczby, dlatego zawsze używamy ich z zaimkiem osobowym. Poniżej przykładowa odmiana czasownika „być” w czasie teraźniejszym:
jag är – ja jestem
du är – ty jesteś
han är – on jest
hon är – ona jest
det är – ono / to jest (rodzaj nijaki)
den är – to jest (rodzaj ogólny)
vi är – my jesteśmy
ni är – wy jesteście
de är – oni (one) są
Czasy
Jeśli chodzi o czasy gramatyczne, możemy wyróżnić następujące:
- Presens – czas teraźniejszy (służy również do wyrażania przyszłości.
- Perfekt – czas złożony przeszło-teraźniejszy, który tworzymy razem z czasownikiem posiłkowym „har” i formą „supinum” czasownika. Czasu tego używamy m.in. gdy mówimy o czynności w nieokreślonej przeszłości albo jeżeli trwa ona do teraz. Bardzo podobnie do angielskiego Present Perfect.
- Preteritum – czas przeszły prosty. Używamy go gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie np. miesiąc temu. (=Past Simple)
- Pluskvamperfekt – czas złożony zaprzeszły, który tworzymy razem z posiłkowym „hade” i formą „supinum” czasownika. Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, z czego jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego. Podobnie jak niemiecki Plusquamperfekt i angielski Past Perfect.
Język szwedzki nie ma czasu przyszłego, a jedynie różne formy wyrażania przyszłości:
- Jedną z nich jest czas Presens (czyt. wyżej), kiedy po prostu używamy czasu teraźniejszego i określenia czasu w przyszłości np. Jutro jadę do Szczecina.
- Posiłkowego „ska” (dawniej „skall”, por. ang. „shall”) używamy gdy coś sobie postanowimy i taka jest nasza wola.
- Posiłkowego „tänker”, gdy takie są nasze plany, zamiary.
- Posiłkowego „kommer att” albo „blir” gdy nie mamy wpływu na zdarzenia w przyszłości, ale możemy prognozować na podstawie jakichś przesłanek.
Wymowa i ortografia
Jedną z charakterystycznych cech szwedzkiego jest duża liczba samogłosek. Możemy wyróżnić 9 fonemów podstawowych, a biorąc pod uwagę rozróżnienie na długie i krótkie samogłoski daje to już 17 fonemów samogłoskowych.
W języku szwedzkim występują ruchome akcenty. Między innymi stąd bierze się jego charakterystyczna melodia. Pierwszy akcent, znany również jako prosty, jest podobny do angielskiego. Polega on na tym, że akcentujemy jedną sylabę, która wymawiamy mocniej i dłużej niż pozostałe. Drugi akcent, zwany grawisowym powstaje tak, że głos opada na akcentowanej sylabie, po czym wznosi się na kolejnej.
Akcentowaną sylabę w języku szwedzkim wymawiamy nie tylko mocnej od pozostałych, ale także dłużej. W sylabie takiej może być długa samogłoska albo długa spółgłoska. Dlatego zarówno samogłoski, jak i spółgłoski, mają 2 warianty: krótki i długi. Długie dźwięki często są wymawiane inaczej niż ich krótkie „odpowiedniki”. Nie różnią się tylko długością, ale także jakością – np. krótkie „e” wymawiamy tak jak polskie (tylko krócej), natomiast długie „e” jest znacznie bardziej napięte, język jest w pozycji jak między „i” i „e”.
Podstawowe słowa i wyrażenia
ja – tak
nej – nie
Tack. – Dziękuję.
Ingen orsak. – Nie ma za co.
Kan du…, tack. – Proszę (prosząc o coś).
Varsågod. – Proszę (podając coś).
God morgon! – Dzień dobry (rano).
God dag! – Dzień dobry (po południu).
Hejdå! – Do widzenia.
God afton. / lub / God kväll. – Dobry wieczór.
God natt! – Dobranoc.
Hej! / lub / Hejsan! / lub / Tjena! – Cześć! (nieformalne przywitanie)
Hej, hej! – Cześć! / Pa! (nieformalne pożegnanie)
Vi ses! – Do zobaczenia!
Jag heter Fredrik Larsson. – Nazywam się Fredrik Larsson.
Jag heter Frida. – Mam na imię Frida.
Vad heter du? – Jak się nazywasz?
Trevligt att träffas! – Miło cię poznać.
Hur är det? – Jak się masz?
Tack, bra. – Dziękuję, mam się dobrze.
Jag är svensk. – Jestem Szwedem.
Jag kommer från Polen. – Jestem z Polski.
Jag bor i Stockholm. – Mieszkam w Sztokholmie.
Jag är 20 år gammal. – Mam 20 lat.
Przydatne linki:
Wymowa najważniejszych zwrotów – Forvo
Darmowy kurs szwedzkiego od podstaw
Filmweb – lista szwedzkich filmów
Lista szwedzkich stacji radiowych
Pozostałe wpisy z tej serii:
Źródła:
Wikipedia (PL)
Wikipedia (EN)
Rozmówki
Michał NOWICKI
trener językowy, tłumacz
